Derin Yoksulluk Ağı Derneğinin kurucu üyelerinden Selen Yüksel: Yoksulluk kişilerin ayrımcılıktan korunma, sağlık hizmetlerine erişim, sosyal sigorta, barınma, şiddetten korunma gibi birçok alanda haklarını elinden alan bir şiddet biçimidir.
Döviz kurlarındaki yükseliş, yüksek enflasyon ve hayat pahalılığı toplumun her kesimini bir şok dalgasının içine attı. Görebileceğiniz her şeyin fiyatı son dönemde iki-üç katına çıkmış vaziyette. Yağ kuyrukları, ekmek kuyrukları, benzin kuyrukları, hatta domates, biber kuyrukları…
Durdurulamayan enflasyon yalnızca gıda sektöründe değil yaşamın pek çok alanında insanların belini büküyor. Benzin fiyatlarındaki neredeyse yüzde 300’e varan artış, elektrik kullanımında yapılan düzenleme sonrası ikiye katlanan faturalar ve ayçiçek yağı fiyatları son dönemde vatandaşın en çok şikayetçi olduğu durumlar olarak göze çarpıyor. Artan kira ve ulaşım ücretleri, tekstil ürün fiyatlarındaki büyük artışlar Türkiye’de yaşayan herkesin yaşama maliyetini gün be gün katlamaya devam ediyor.
Türkiye İstatistik Kurumu’na (TÜİK) göre 2021 yılının Aralık ayında yüzde 36,08 olan yıllık enflasyon oranı, 2022 yılının Ocak ayında yüzde 48,69’a çıktı. 2022 yılı Şubat ayında ise bir önceki aya göre yüzde 4,81, bir önceki yılın Aralık ayına göre %16,45, bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 54,44 ve on iki aylık ortalamalara göre yüzde 25,98 artış gerçekleşti.
Enflasyon Araştırma Grubu’nun (ENAG) hesapladığı rakamlar ise resmi verilerin oldukça üzerinde. Grup, son olarak, yıllık enflasyonunun Ocak 2022’de yüzde 114,87’ye ulaştığını açıkladı. Tüketici Fiyat Endeksi Şubat ayında bir önceki aya göre yüzde 5,44 arttığını belirten ENAG yıllık artışı ise yüzde 123,80 olarak ölçtü.
YOKSULLUK SINIRI 10 BİN 939 TL
Yoksulluğunun tanımının değiştiği Türkiye gündeminde yer alan haberlerden biri de geçtiğimiz günlerde açıklanan yoksulluk ve açlık sınırı idi. Memur-Sen tarafından her ay düzenli olarak yapılan “açlık-yoksulluk” araştırmasına göre, Türkiye’deki 4 kişilik bir ailenin açlık sınırı 3 bin 809 TL, yoksulluk sınırı ise 10 bin 939 TL oldu. İşsizlik, enflasyon, faiz oranı ve milli gelir gibi ekonomik göstergelerin esas alınarak hesaplandığı Dünya Sefalet Endeksi’nde Türkiye 156 ülke içinde 21. sırada yer aldı. Sefalet sıralamasında Türkiye, Avrupa ülkeleri arasında ilk sırada yer alıyor.
Yaşanılan yoksulluk krizini son dönemlerde yaptıkları duyarlı uygulama ve araştırmalar ile adından oldukça söz ettiren Derin Yoksulluk Ağı Derneğinin kurucu üyelerinden Selen Yüksel’le konuştuk.
‘İNTİHAR GİBİ TOPLUMSAL SONUÇLAR DOĞURUYOR’
“Yoksulluk maddi bir yoksunluğun ötesinde sosyal dışlanma, temel hak ve ihtiyaçlara erişimin engellenmesi gibi olguları de içeren çok katmanlı sosyoekonomik bir durum” diyen Selen Yüksel yoksulluğun kişilerin beslenme, barınma, içme suyuna erişim, hijyen ürünlerine erişim gibi insan onuruna yaraşır yaşam koşullarında bir hayat sürmelerini engellediğini belirtiyor. Bunun yanında öfke, çaresizlik ve umutsuzluk gibi duygu durumlarına; anemi, obezite, enfeksiyon hastalıkları, şeker hastalığı gibi hastalıklara; depresyon, kaygı bozukluğu, post travmatik stres bozukluğu gibi psikolojik sonuçlara sebep olabildiğine vurgu yapıyor. Yüksel, Tüm bunların yanında yoksulluk; erken yaşta evlilikler, çocukların erken yaşta gelişimlerine zarar veren işlerde çalışmaya başlaması, uyuşturucu madde kullanımı, çocukların okuldan kopması ve intihar gibi toplumsal sonuçlar da doğuruyor” diyor.
‘GELİRİ OLMAYAN EVLERDE YAŞAYAN 3 MİLYON 276 BİN ÇOCUK VAR’
Derin Yoksulluk Ağı’ndan Selen Yüksel, bazı çarpıcı TÜİK verilerine dikkat çekiyor: “TÜİK Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırmasına göre, Türkiye’de en yüksek eşdeğer hanehalkı kullanılabilir fert gelirine sahip yüzde 20’lik grubun toplam gelirden aldığı pay yüzde 47,5, en düşük eşdeğer hanehalkı kullanılabilir fert gelirine sahip yüzde 20lik kesimin aldığı pay ise yüzde 5,9. En düşük gelire sahip yüzde 20lik kesimin aldığı pay son bir senede yüzde 0,3 puan azaldı. TÜİK Aile İstatistiklerine göre Türkiye’de herhangi bir geliriolmayan evlerde yaşayan 3 milyon 276 bin çocuk var. Bu rakam Türkiye’deki toplam çocuk nüfusunun yüzde 14,4’ünü oluşturuyor. 2018 yılında bu oran yüzde 9,5 idi.”
‘YOKSULLUK YAŞAYAN KİŞİLER AÇLIK VE EVSİZLİKLE KARŞI KARŞIYA’
Verilerden yola çıkarak özellikle 2019 yılından başlayarak büyüyen bir ekonomik eşitsizliği vurgulayan Yüksel sözlerine şöyle devam ediyor: “2019 yılında başlayan pandemiyle birlikte halihazırda yoksulluk koşullarında yaşayan, günlük ve güvencesiz işlerde çalışan kişiler herhangi bir işsizlik desteğinden faydalanamayarak işlerini kaybettiler. Bu süreci herhangi bir brikim veya gelir güvencesi olmadan geçiren aileler bunun üzerine çok yüksek enflasyon, her ürüne gelen zamlarla karşılaştı. Bu durum yoksulluk yaşayan kişileri açlık ve evsizlikle karşı karşıya bıraktı.”
YOKSULLUK NASIL ÖNENEBİLİR?
Yoksulluğun bütünsel ve sürdürülebilir politikalarla önlenebileceğine inandıklarını belirten Yüksel, “Hükümetin öncelikle var olan yoksulluk durumunu kabul ederek önlemeye yönelik stratejiler geliştirmeye başlamasını talep ediyoruz” diyor. Bu stratejilerin geliştirilme sürecinde ise bu alanda çalışan sivil toplum örgütleriyle birlikte yoksulluğu doğrudan deneyimleyen kişilerin dahil edilmesi gerektiğini belirten Yüksel, yoksulluk koşullarında yaşayan hanelerle yaptıkları görüşmelerde bu dönemde neler bekledikleri, neyin farklı olmasını istedikleri sorulduğunda verdikleri cevapları şu şekilde sıralıyor: “Çocukların eğitime erişimlerinin sağlanması, temel beslenme ihtiyaçlarının giderilmesi, sosyal güvencesi olmayan kişiler için sağlık hizmetlerine erişimin sağlanması, temel hijyen malzemelerinin karşılanması, işlerini kaybeden kişiler için sosyal desteklerin oluşturulması, temiz suya erişimin sağlanması, fatura ödemelerinde indirime gidilmesi, barınma desteği verilmesi…”
‘YOKSULLUK BİR ŞİDDET BİÇİMİDİR’
Yoksulluğun uluslararası insan hakkı hukukunda da tanınmış bir insan hakkı ihlali olduğunu belirten Yüksel; “Avrupa Sosyal Şartı Madde 30 her insanın yoksulluktan korunmaya hakkı olduğunu tanır” diyor ve sözlerine devam ediyor: “Yoksulluk ve gelir eşitsizliği uzun soluklu sosyal ve ekonomik politikaların sonucu olmakla birlikte birçok insan hakkı ihlalinin de kaynağı olmaktadır. Yoksulluk kişilerin ayrımcılıktan korunma, sağlık hizmetlerine erişim, sosyal sigorta, barınma, şiddetten korunma gibi birçok alanda haklarını elinden alan bir şiddet biçimidir.”
‘YOKSULLUĞUN NESİLDEN NESLE AKTARILMASININ ÖNÜNE GEÇİLMELİ’
Dengeli ve sürdürülebilir ekonomik bir sistemle birlikte yoksulluğun yarattığı hak ihlallerinin tamiri için kamusal hizmetlerin artırımı ve fırsat eşitliğinin sağlanması gerektiğini belirten Yüksel yoksulluk döngüsünün kırılmasının, ancak yoksulluğun nesilden nesle aktarılmasının önüne geçilmesiyle başlayabileceğini söylüyor: “Bu sebeple, öncelikle bütüncül bir çocuk politikası içinde her çocuğun doğumdan itibaren temel ihtiyaçlarına erişiminin garanti altına alınması gerekiyor. Bunun yanında yoksulluk koşullarında yaşayan kişilerin insan onuruna yaraşır hayat standartlarına sahip olmalarını ve kendi hayatlarını sürdürebilecek noktaya gelmelerini destekleyecek bir bütünsel sosyal destek mekanizmasına ihtiyaç var. Bu mekanizma kişilerin temel ihtiyaçlarına erişmelerini sağlayacak nakdi sosyal destekle birlikte, düzenli sosyal hizmet takibini içermelidir.”
DERİN YOKSULLUĞA VATANDAŞ NE DİYOR?
Derin yoksulluğa vatandaş ne diyor: Baş sorumlu ‘yukarıda’ oturuyor
Son yıllardaki sokak röportajları malum, halkın her kesiminden insan mikrofonu görünce düşüncelerini, içindekileri haykırma eğiliminde. “Yoksulluk krizi” yazı dizimizin üçüncü bölümünde, vatandaşlara bu konudaki düşüncelerini sorduk. Öğrencisi de emeklisi de esnafı da şikayetçi. Bu görülmemiş krizin sorumlusu olarak işaret edilen yer hep aynı…
Bir öğrenci olan 21 yaşındaki Hüseyin Boz eğitim hayatında aldığı bursun yetmediğini ve ailece kirada yaşadıklarını belirtiyor. Artan kira fiyatlarını ‘tehlikeli’ derecede fazla bulan Hüseyin Boz asgari ücrete yapılan ‘görece’ yüksek artışın toplumun son dönemde düşen alım gücüne bakınca bir şey ifade etmediğini ve yetersiz olduğunu söylüyor. Boz sözlerine şöyle devam ediyor: “Benim babam esnaf. Yüksek ve düzenli bir gelirimiz yok. Hele şu dönem için yalnızca karnımızı doyurabiliyoruz diyebilirim. Ülkedeki yoksulluğun sorumlusu hükümettir. Son yıllarda ekonomi alanında çok yanlış politikalar izlendiğini ben bir öğrenci olarak bile görebiliyorum. Tarafsız olarak bakınca ülkesini ve vatanını seven bir hükümetin eğitim, sağlık ve ekonomi alanında vatandaşın yanında olan ve onların refahını gözeten uygulamaları ilke edinmesi gerektiğini düşünüyorum.”
‘BU YOKSULLUĞUN SONU SOSYAL BİR PATLAMA OLACAK’
Tuncay Öztürk ise emekli maaşının kesinlikle yetersiz olduğunun altını çiziyor. “Ben 74 yılında kıbrısa gidip bu ülke için savaştım. 27 sene askeri bir fabrikada işçi olarak çalıştım. Aldığım maaş 3,700 TL. Bu fiyatlarla bu maaş sizce bir insana yeter mi? Dışarıdaki fiyatları görünce çıldırıyoruz. Parası olan hayatını yaşıyor. Parası olmayan ise onları izlemekle, kendi yoksulluğunu izlemekle yetiniyor” diyor. Öztürk yoksulluğun geldiği noktayla ilgili de “Bu yoksulluğun sonu sosyal bir patlama olacak. Hiç bir şey iyiye gitmiyor. Artık bu günleri de arayacağız demek istemiyorum çünkü bu günler de berbat ama daha sonrasının daha da berbat olacağını düşünüyorum. Gelir vergisi ve damga vergisi kalktı. Şimdi ne olacak diye soramadan, yine halktan almaya başladılar bu vergi indirimlerini. 4,250 tl asgari ücret kesinlikle az. Kıymanın kilosu 100 TL olmuş! Bütün bu yoksulluğun baş sorumlusu yukarıda oturuyor. Hepimiz kim olduğunu biliyoruz” yorumunda bulunuyor.
‘AYLIK, GÜNLÜK DEĞİL HER ŞEYİN FİYATI SAATLİK ARTIYOR’
İsmini vermek istemeyen seyyar bir simit satıcısı ise son dönemdeki yoksullaşma hali hakkında şunları söylüyor: “Geçimimi simit satarak sağlıyorum. Kirada oturuyorum. Yoksulluk gördüğümüz gibi git gide büyüyor. Fiyatlarda aşırı derece bir artış var. Artık aylık, günlük değil her şeyin fiyatı saatlik artıyor. Herkesin durumunun iyiye gitmesini isterim ama durum şu an için çok kötü. Mesela ben eskiden 1200-1300 adet simit satardım, artık 300-400 satabiliyorum ve genelde elimizde kalıyor. Asgari ücret kesinlikle kimseye yetmez çünkü ulaşım pahalı, gıda pahalı, yaşam çok pahalı ve bunların hepsinin baş sorumlusu tabi ki ülkeyi yönetenler. Benim onlardan artık hiçbir beklentim bile yok.”
