Sur'da 6 yıldır yasak olan yerler ilk kez görüntülendi: Mahallenin bir tarafından ‘hapishane’ benzeri yeni yapılar yükselirken, diğer tarafında yıkılmış eski yapılar duruyor. Mahalledeki evlerde çatışmalı dönemi hatırlatan kaçış noktaları, kurşun izleri, PÖH yazıları ve Erdoğan posterleri de dikkat çekiyor.
FOTOĞRAFLAR Gökhan Altay/MA
Farklı kimlik ve inançtan kesimlerin uzun yıllardır bir arada yaşadığı Diyarbakır’ın tarihi Sur ilçesi 2015 yılındaki sokağa çıkma yasakları sırasında PKK ile yaşanan çatışmalar sonucu yerle bir edildi. Kentin hafızası olan Sur, hem sokağa çıkma yasağı sonrası başlatılan yıkımla hem de yerlerine inşa edilen cezaevi mimarili evlerle artık “yepyeni” bir mahalle.
Mezopotamya Ajansı’ndan Gökhan Altay, “yasaklı” Sur’u 6 yıl aradan sonra ilk kez görüntüledi. Sur’da, 6 Eylül, 13 Eylül, 10 Ekim ve 28 Kasım 2015 tarihlerinde toplam 4 kez sokağa çıkma yasağı ilan edildi. En son aynı yılın 2 Aralık’ında Cevat Paşa, Dabanoğlu, Fatihpaşa, Hasırlı, Savaş ve Cemal Yılmaz mahallelerinde yasak ilan edildi. Bu yasak dünyanın en uzun süreli yasağı oldu. Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği’nin (TMMOB) uydu görüntülerine dayandırarak hazırladığı raporlara göre, yasak sonrası 6 mahallenin yüzde 72’si tamamen yıkıldı. Yine cami, kilise, okul, hamamların da aralarında olduğu 334’ü tescilli olmak üzere 3 bin 569 yapı yıkıldı. Son yıllarda bu sayının daha da arttığı belirtiliyor.
ESKİ YAPILARIN YERİNE “CEZAEVİ” BENZERİ YAPILAR
Bu yapılar yerlerine, F ve S Tipi cezaevlerine benzeyen evler inşa edildi. Yeni evler, makine kesimi bazalt taşlarla tek tip ve tek renk şeklinde yapıldı. Kent mimarisine aykırı olan evlerin etrafı uzun süre bariyerlerle kapalı tutuldu. Bir süre önce evlere giriş ve çıkışlara izin verildi. Sur Belediyesi kayyımı Abdullah Çiftçi, Aralık ayında yaptığı açıklamayla 6 mahalleye giriş-çıkış yasağının olmadığını ve sadece şantiye alanlarının kapalı olduğunu belirtti.
Bu haberler de ilginizi çekebilir:
İLK GÖRÜNTÜLEME
Şantiye alanı olarak gösterilen yerler, yasak sonrası yıkımın en çok yaşandığı Dabanoğlu, Fatihpaşa, Hasırlı, Savaş ve Cemal Yılmaz mahallelerini kapsıyor. Söz konusu yerleri, üzerinden 6 yılı aşkın bir süre geçen yasağın ardından ilk kez görüntülendi. Tek tip evler ile tarihi Hüsrev Paşa Camii’nin arasında kalan sokaktan ilerledikten sonra Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na bağlı Toplu Konut İdaresi’nin (TOKİ) şantiye alanı içerisindeki bölgenin mimari planlaması göze çarpıyor. Demir saclarla kapalı alana giriş yapıldığında ise, ellerinde hiltilerle birbirinden güzel tarihi yapılar üzerinde “restorasyon” adı altında çalışma yürüten işçiler ve yerle bir edilen dar sokaklar üzerinde takım elbiseleriyle çalışmaları denetleyen kişilerle karşılıyor.
NE RENGİ NE TARİHİ KALMIŞ
Gazeteci Gökhan Altay izlenimlerini şöyle aktardı: “İki aracın yan yana geçebileceği şekilde genişletilmiş sokağa tekrardan döndüğümüzde ve sağ tarafımızdaki yere baktığımızda asıl tahribatı daha iyi görebiliyoruz. Yine her 10-15 yapının farklı şirketlere milyonlarca TL karşılığında ihale edildiğini, saclarla çevrili bir başka evin bulunduğu alanda girdiğimizde bizi karşılayan “şantiye şefi”nin farklı bir kişi olmasından anlıyoruz. Hangisinin Hasırlı hangisinin Savaş hangisinin diğer 3 mahalleden biri olduğunu kestirmek zor. Rengarenk desenli ev ve diğer mekanların yerlerine, tek tip “tarihi” mekanlar yükseliyor. Ne eski avlular ne duvarlar ne zemin kaplamaları ne merdivenler ne kapılar ne de havuzlar…
Yapıların sokak cephelerinde var olan geleneksel özelliklerinin tümü ortadan kalkmış. Özgün malzeme ve örme tekniğiyle yapılmış duvarlar yerine sade bazalt taşlı duvarlar, kemerli ve kenetli taşlar yerine kaplama bazalt taşlar, büyük avlular yerine küçükleri, killi toprak olan damlar yerine ise betonarme ya da bazalt kaplı damlar inşa ediliyor. Avlulardaki ağaç, havuz ve kuyu gibi önemli öğelerin birçoğundan ise eser yok.
Tarihi evlerin ayakta kalan kısımlarından, üzerinden ağır bir çatışmanın geçtiğini anlamak zor. Ancak içerisine girdiğimiz evlerin hemen yanı başında olan ve ön cepheleri Gazi Caddesi’ne bakan 5-6 katlı binaların delik deşik olmuş duvarları her şeyi özetliyor.”
ATATÜRK, ERDOĞAN VE TÜRK BAYRAĞI
“Biraz ilerledikten sonra Atatürk, AKP’li Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan ve Türk bayrağının yan yana dalgalandığı restore edilmiş bir yapı ve yapının hemen yanında tüm yaşananlara rağmen ayakta kalmış bir eve rastlıyoruz. Daha fazla ilerlememize izin verilmemesi üzerine sağ taraftan kiliselerin de bulunduğu bölgeye geçiyoruz. Benzer tablo burada da hakim; Bazı bölümleri tamamen öne eğilmiş, bazı duvarları tahtalarla ayakta tutulmaya çalışılan evler.”
EVİNİ ARAYAN KADIN…
Bir kadının, elinde telefonla yerle bir edilmiş iki katlı evinin altında çıkan kemer ile labirent şeklindeki kuyuları çektiğine şahitlik ediyoruz. Yine yan komşularının halen ayakta kalan evlerini görüntülüyor. Kim bilir; Belki kayıt altına aldığı yerleri, bir daha buraya ayak bas(a)mayacak ev sahibi komşularına gösterecek.
“TOLEDO” HAYALİ…
“Kurşun ve şarapnel parçalarıyla delik deşik olmuş duvarları, bebek resimlerinin çizili olduğu odaları, göç ettirilenlerin yanlarına almaya dahi fırsatı olmayan karşılıklı dizilmiş kanepelerin bulunduğu avluları anlatmaya kelimeler yetmiyor. Her bir kare, belki bir daha yaşadığı yere geri dönemeyecek bir ailenin hikayesi ve yaşanmışlıklarıyla dolu.
Sur'da 6 yıldır halktan "saklanan" mahallelerin yasaklı yerlerini ilk kez görüntüledik. Erdoğan, Atatürk ve Türk bayrağının asıldığı evlerde ne tarih ne kültür kaldı. https://t.co/sHSBtwDMvD pic.twitter.com/F9NZizMq5W
— Mezopotamya Ajansı (@MAturkce) January 31, 2022
Şantiye şantiye gezerken karşımıza çıkan yeni yapılmış karakoldan, yıkıntıların sonuna yani “yolun sonuna” geldiğimizi anlıyoruz. Bariyerlerle etrafı kapatılmış karakolun yanından, bizi takip eden Mobese kameraların altından geçtikten sonra kendimizi Gazi Caddesi’ne atıyoruz. Bazılarının “Toledo’yu görme” hayaliyle gelip ziyaret ettiği ve her şeye rağmen kentlerinden vazgeçmeyen Sur sakinlerinin olduğu cadde. Her adımımızda ara sokaktan görünen karakolun görüntüsü flulaşırken, yerini tarihi Sur’un ayakta kalan yerleri alıyor.”
