2021, Yahudilerin Almanya topraklarında yaşamalarının 1700. yıldönümü. Bu nedenle ülkenin dört bir yanında çeşitli etkinlikler düzenleniyor. Yıl boyunca geleneksel Yahudi yemeklerinden kıyafetlerine kadar onlarca değişik konuda etkinlik yapılacak.
Yahudi inancına sahip insanların 1700 yıldır Almanya’da yaşadığına dair kanıtlar var. Belki daha önceki dönemlerde de bu coğrafyada yaşayan Yahudiler vardı. Ancak kayıtlara geçen en eski bilgi, Roma İmparatoru Konstantin, Köln’den gelen bir isteğe yanıt olarak 1700 yıl önce Yahudilerin adalet sistemi ve şehir idaresindeki görevlere atanabileceğine dair bir ferman yayımladı. 321 yılına ait bu kararname, şu anda Almanya’da bulunan Yahudi topluluklarının varlığının en eski kanıtı olarak kabul ediliyor. Bu nedenle 2021, din, toplum ve devlet alanlarından temsilcilerin yer aldığı bir festival yılı olarak kutlanıyor.
KORONAVİRÜS ENGEL OLDU
Koronavirüs (Covid-19) tedbirleri nedeniyle planlanan birçok program bugüne kadar istendiği şekilde gerçekleştirilemese de, kısıtlamaların azalmaya başlamasıyla değişik şehirlerde etkinlikler de hız kazandı. Yerel ve federal yönetimlerin temel hedeflerinin başında mümkün olduğu kadar çok Alman’ın Yahudi tarihiyle tanışması ve Almanya’daki Yahudi halkının günlük yaşamını daha iyi tanıma fırsatına sahip olması geliyor. Bu şekilde ülke tarihinde bir kara leke olarak duran Holokost’un ardından günümüzde varlığı hala hissedilen anti-Semitizme karşı önemli adımlar atılması hedefleniyor. Bu nedenle festival yılında çok sayıda etkinlik ve proje federal hükümet tarafından da mali olarak destekleniyor. Federal İçişleri Bakanlığı, yıldönümünü için toplam yaklaşık 22 milyon euro kaynak ayırırken, bireysel projeler için de 1,6 milyon Euro tahsis edildi.
ADETA YENİDEN ÇİÇEK AÇMA
Yıldönümü yılının ülke çapında başlangıcını göstermek için, 21 Şubat’ta Köln sinagogunda bir tören yapılmıştı. Cumhurbaşkanı Frank-Walter Steinmeier, yıldönümü törenlerinin açılış konuşmasında ‘Almanya’nın moderniteye geçişine kesin bir katkıda bulunan’ Yahudiliğin erdemlerini övmüş, ‘’Yahudiler, felsefede, sanatta, bilimde, tıpta veya ekonomide tarihimizi yazıp şekillendirdi ve kültürümüzü parlattı’’ demişti.
HOLOKOST’UN ARDINDAN ADETA BİR MUCİZE
Yıldönümü nedeniyle bir mesaj yayınlayan Şansölye Angela Merkel de, Yahudi cemaatini tebrik ederek, yıldönümünün Almanya’daki uzun ve zengin Yahudi kültürü ve geleneğini görselleştirmek için mükemmel bir fırsat olarak gördüğünü söylemişti. Merkel, ‘‘Yahudi yaşamının, insanlık suçu Holokost’un ardından Almanya’da yeniden bir yuva bulması ve bugün hala toplumu zenginleştiriyor olması bir mucize. Bu yıldönümü, derin şükran duygularımızı göstermek için özel bir nedendir’’ demişti.
EN ESKİ TARİHİ BELGE
Aslında daha 4. Yüzyılda Yahudiler’le ilgili bir imparatorluk fermanı vermek kolay bir şey de değildi. Almanya’da 321-2021: 1700 Yıllık Yahudi Yaşamı Derneği’nin web sitesinde yer alan bir film, o zamanlar Roma İmparatorluğu’nun nasıl bir yer olduğunu ve Yahudilere bakış açısını göz açıp kapayıncaya kadar anlatıyor.
“YAHUDİ İLE ÇALIŞILIR MI?” SORUSU
O yıllarda Aşağı Almanya bölgesinin başkenti olan Köln şehrinin, o zamanki adıyla Colonia Claudia Ara Agrippinensium’un idarecileri, Roma’daki imparator Konstantin’e bir talepname gönderdiler. Mektupta, şehir idaresinin hasarlı ve eskimiş bir köprünün tamir edilmek istendiği, ancak şehrin kasasında bunun için yeterli miktarda para bulunmadığı belirtiliyordu. Bununla birlikte, şehirde yaşayan Isaac (İshak) isimli bir Yahudi’nin yardımcı olmak istediği belirtilerek, bu konuda imparatorun fikri soruluyordu. Çünkü bu yardım ancak Isaac’in şehir meclisinde görevli olmasıyla mümkün olabilecekti.
ALPLER’İN KUZEYİNDE YAHUDİ YAŞAMININ İLK KANITI
İmparator muhtemelen bu kararname ile ne kadar tarihi bir tanıklık ortaya koyduğunun farkında değildi. Çünkü Konstantin’in cevabı, Alpler’in kuzeyindeki Avrupa’daki Yahudi yaşamı hakkında günümüze ulaşan en eski yazılı kaynak olarak tarihe geçti. Konstantin şöyle yazmıştı: ‘’Ülke çapında geçerli bir yasa ile tüm şehir meclis üyelerinin Yahudileri belediye meclisine atamasına izin veriyoruz.’’ Köln’e gönderilen bu kararname, Yahudilerin o dönemde Köln’de yaşadıklarını açıkça kanıtlıyor.
KÖLN BELEDİYESİ’NİN ALTINDA 1000 YILLIK SİNAGOG
1950’lerin başlarında Köln Belediye Binası meydanında kazı yapan arkeologlar, 4-5 metre derinde Yahudi cemaatinin en eski binalarından birisini buldular. 11. yüzyıldan kalma bir sinagog ve kadınların bir takım dini ritüeller öncesinde yıkandıkları ‘mikveh’ denen hamamın kalıntılarına rastladılar. Ancak savaş sonrası yıkılan Köln’ün yeniden inşası sırasında ‘Rathausplatz’ bir otoparka dönüştürüldü, arkeolojik buluntular da onlarca yıl tekrar yeraltında kaldı. Arkeologların bölgeyi yeniden kazmaları 2007 yılını buldu. Böylece arkeoloji alanında Almanya’da yüzyılın keşfini yaptılar: Kazılar sırasında ortaya çıkan ara sokaklar, duvarlar, mahzenler ve merdivenlerden oluşan karmakarışık yapıların, Köln’ün ortaçağ Yahudi mahallesinin tamamı olduğu ortaya çıktı. 2024 yılına kadar arkeolojik alanın üzerine bir müze inşa edilmesi bekleniyor. Ayrıca Köln, bu kalıntılar ile UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne girmek için başvuruda bulundu.
AUGSBURG’DA MENORALI KANDİL
Orta Çağ’ın başlangıcından itibaren Yahudi yaşamının buluntuları diğer Alman şehirlerinde de belgelenmişti. Augsburg’da arkeologlar 4. / 5. yüzyıllara ait bir kandil buldular. Üzerinde yedi kollu şamdan olarak bilinen ‘menora’ tacvir edilmişti. Ayrıca, İmparator I. Valentinianus’un (364-375) bir fermanının belgelediği gibi, Trier’de de Yahudi yaşamı vardı. O ferman askerlerin sinagoglara yerleştirilmesini yasaklıyordu.
GEZİCİ SERGİ ALMANYA’YI GEZECEK
321-2021: Almanya’da 1700 Yıllık Yahudi Yaşamı Derneği’nin girişimleri ile festival yılı etkinlikleri çerçevesinde Köln’de ve Kuzey Ren-Vestfalya’daki diğer şehirlerde ve Berlin’de duracak gezici bir sergi hazırlandı. Sergi ile ‘’Almanya’da Yahudiliğin gündelik ve entelektüel tarihi, ‘Doğru ve Yanlış’, ‘Hayat ve Beraberlik’, ‘Din ve Fikir Tarihi’ ve ‘Yüzler, Öyküler ve Duygular’ gibi başlıklar altında çok sayıda konuda insanların tecrübe edeceği etkinlikler düzenleniyor.
YEMEK TADIMI DA VAR, KUKLA TİYATROSU DA
Ülke çapında tema yılı boyunca, Yahudi bayramlarında bilgilendirici faaliyetler yapılacak, dans ve performans gösterileri düzenlenecek, koşer yemeklerinin tadımları yapılacak, Yahudi kültürünü şakacı bir şekilde anlatan bir kukla tiyatrosu olacak. Korona pandemisi nedeniyle bazı etkinlikler canlı performanstan dijitale dönüştürüldü.
Eski Sinagog, Dortmund, 1926 (Fotoğraf: Şehir Arşivi)
DORTMUND BELEDİYESİ’NDEN WEB SİTESİ
Yıldönümü etkinlikleri çerçevesinde Dortmund Belediyesi de, bir web sitesi hazırladı. Site, 2021 yıldönümü sonrasında da korunacak, hatta büyümeye devam edecek. Yetkililer amaçlarını Dortmund’daki Yahudi tarihini sürdürülebilir bir şekilde belgelemek olarak açıklıyor. Web sitesinde Ortaçağ’dan erken modern döneme kadar, geçmişte ve günümüzde Yahudi Dortmund’u gösteren çok sayıda fotoğraf ve makale bulunuyor.
STOLPERSTEIN İLE ANMA
Ana sayfada ziyaretçiler, Yahudi pogromunun başladığı Kristallnacht zamanında 1938’de yıkılan Eski Sinagog’un büyük bir fotoğrafıyla karşılanıyor. Kaldırımlarda bulunan, önünde bulunduğu binada önceden yaşamış Yahudiler’in başına nelerin geldiğini anlatan ‘Stolpersteine’ adlı taşlar için de ayrı bir kategori açılmış. Dortmund’daki Stolpersteine’ taşları ile, her taşın arkasındaki bir Nasyonal Sosyalizm kurbanının hikayesi anlatılıyor. Kısıtlı sayıda isim bulunan listenin zamanla genişletilmesi hedefleniyor. Web sitesi, taşlarda isimleri bulunan kişilerin alfabetik bir listesinin yanı sıra, etkileşimli bir harita aracılığıyla taşlara topografik erişim de sunuyor. Sitede, Yahudi mezarlıkları, eski Yahudi mağazaları ve dükkanları, eski ‘Judenturm’un bugünkü Ostwall’daki konumu veya bugünün Yahudi ilkokulu gibi Yahudilerin geçmiş ve şimdiki istasyonları haritada görülebilyor.
